Publikuar më 23.06.2025 nga shekulli_admin

Gjatë dy dekadave të fundit, Shtetet e Bashkuara kanë përdorur sanksione, sabotim, sulme kibernetike dhe negociata diplomatike për të ngadalësuar marshimin e gjatë të Iranit drejt një arme bërthamore.

Rreth orës 2:30 të mëngjesit të dielën në Iran, Presidenti Trump urdhëroi një sulm të fuqishëm ushtarak të cilin katër paraardhësit e tij kishin zgjedhur ta shmangnin me kujdes — nga frika se mund të zhytte SHBA-në në një luftë të re në Lindjen e Mesme.

Pas disa deklaratash se nuk mund të merrte rrezikun që mullahët dhe gjeneralët e Teheranit — që kishin mbijetuar nga sulmet izraelite — të bënin hapin përfundimtar drejt një arme bërthamore, ai urdhëroi një flotë bombarduesish B-2 të udhëtonin gjysmën e globit për të hedhur bombat më të fuqishme konvencionale mbi objektivat më kritike në kompleksin e gjerë bërthamor të Iranit.

Objektivi kryesor ishte qendra e pasurimit nëntokësor në Fordo, një vend që Izraeli nuk ishte në gjendje ta arrinte.

Për zotin Trump, vendimi për të sulmuar infrastrukturën bërthamore të një shteti armiqësor përfaqëson bastin më të madh — dhe potencialisht më të rrezikshëm — të mandatit të tij të dytë.

Ai po vë bast se Shtetet e Bashkuara mund të përballojnë çdo hakmarrje që drejtuesit e Iranit mund të urdhërojnë kundër më shumë se 40,000 trupave amerikane të shpërndarë në baza në të gjithë rajonin. Të gjitha ndodhen brenda rrezes së raketave të Teheranit, madje edhe pas tetë ditësh sulmesh të pamëshirshme nga Izraeli.

Ai gjithashtu po vë bast se do të mund ta ndalë Iranin edhe nga përdorimi i teknikave të njohura — terrorizëm, marrje pengjesh dhe sulme kibernetike — si mënyrë e tërthortë për t’u hakmarrë.

Por më e rëndësishmja, ai po vë bast se e ka shkatërruar mundësinë e Iranit për të rindërtuar ndonjëherë programin e tij bërthamor. Ky është një objektiv ambicioz: Irani ka deklaruar qartë se, nëse sulmohet, do të largohet nga Traktati për Mospërhapjen e Armëve Bërthamore dhe do ta çojë programin e tij nën tokë. Pikërisht për këtë arsye, Trump përqendroi kaq shumë vëmendje në shkatërrimin e Fordos — objekt që Irani e ndërtoi fshehurazi në mesin e viteve 2000 dhe që u bë publik nga Presidenti Barack Obama në vitin 2009. Aty Irani po prodhonte thuajse të gjithë lëndën djegëse pranë nivelit të armëve që alarmonte SHBA-në dhe aleatët e saj.

Të shtunën në mbrëmje, ndihmësit e Trump u thoshin aleatëve se misioni i vetëm i Uashingtonit ishte të shkatërronte programin bërthamor. Ata e përshkruan sulmin kompleks si një operacion të kufizuar dhe të kontrolluar, të ngjashëm me operacionin special që vrau Osama bin Ladenin në vitin 2011.

“Ata e thanë shprehimisht se kjo nuk ishte një shpallje lufte,” — tha një diplomat i lartë europian të shtunën vonë, duke përshkruar bisedën me një zyrtar të lartë të administratës amerikane.

Por, shtoi diplomati, bin Ladeni kishte vrarë 3,000 amerikanë. Irani ende nuk kishte ndërtuar një bombë.

Me pak fjalë, administrata po argumenton se ka ndërmarrë një akt parandalues, me qëllim eliminimin e një kërcënimi, jo rrëzimin e regjimit iranian. Por nuk është aspak e qartë nëse iranianët do ta perceptojnë kështu.

Në një fjalim të shkurtër nga Shtëpia e Bardhë të shtunën në mbrëmje, i rrethuar nga zëvendëspresidenti JD Vance, Sekretari i Shtetit Marco Rubio dhe Sekretari i Mbrojtjes Pete Hegseth, zoti Trump e kërcënoi Iranin me shkatërrim të mëtejshëm nëse nuk i bindet kërkesave të tij:

“Irani, abuzuesi i Lindjes së Mesme, duhet tani të bëjë paqe,” — tha ai.

“Nëse nuk e bëjnë, sulmet e ardhshme do të jenë shumë më të mëdha dhe shumë më të lehta.”

“Do të ketë ose paqe,” — shtoi ai, — “ose do të ketë tragjedi për Iranin shumë më të madhe se ajo që kemi parë gjatë këtyre tetë ditëve. Mos harroni, ka ende shumë objektiva.”

Ai premtoi se nëse Irani nuk dorëzohet, ai do të veprojë ndaj tij “me saktësi, shpejtësi dhe aftësi.”

Në thelb, Trump po kërcënonte zgjerimin e partneritetit ushtarak me Izraelin, i cili ka kaluar tetë ditët e fundit duke synuar sistematikisht drejtuesit më të lartë ushtarakë dhe bërthamorë të Iranit, duke i vrarë ata në gjumë, në laboratorët dhe në bunkerët e tyre. Fillimisht, Shtetet e Bashkuara u distancuan nga ai operacion. Në deklaratën e parë publike të administratës Trump për ato sulme, Rubio theksoi se Izraeli kishte ndërmarrë “veprim të njëanshëm kundër Iranit” dhe shtoi se Shtetet e Bashkuara “nuk ishin të përfshira.”

Por disa ditë më parë, zoti Trump sugjeroi në rrjetin e tij social se Shtetet e Bashkuara mund të vrisnin udhëheqësin suprem 86-vjeçar të Iranit, Ajatollah Ali Khamenei, kur të donin. Dhe të shtunën në mbrëmje, ai bëri të qartë se Shtetet e Bashkuara tashmë ishin të përfshira plotësisht, dhe se ndryshe nga deklarata e Rubio-s, vendi ishte tani thellësisht i angazhuar.

Tani, pasi ka zbrapsur aftësinë pasuruese të Iranit, Trump shpreson qartë se mund të përfitojë nga një moment i jashtëzakonshëm dobësie — dobësi që lejoi bombarduesit B-2 amerikanë të fluturonin brenda dhe jashtë territorit iranian me shumë pak rezistencë.

Pas hakmarrjes së ashpër të Izraelit për sulmet terroriste të 7 tetorit 2023 që vranë mbi një mijë civilë izraelitë, Irani papritur gjendet pa përfaqësuesit e tij: Hamasin dhe Hezbollahun. Aleati më i afërt i tij, Bashar al-Assad i Sirisë, u detyrua të arratiset nga vendi. Dhe Rusia e Kina, që kishin formuar një aleancë oportuniste me Iranin, nuk u dukën gjëkundi pas sulmeve izraelite.

Kjo e la vetëm programin bërthamor si mbrojtjen përfundimtare të Iranit. Ky program ka qenë gjithmonë më shumë se një projekt shkencor — ka qenë simboli i rezistencës iraniane ndaj Perëndimit, dhe thelbi i planit të udhëheqjes për të mbajtur pushtetin.

Së bashku me shtypjen e çdo kundërshtimi, programi u kthye në mënyrën kryesore të mbrojtjes për trashëgimtarët e revolucionit iranian të vitit 1979. Nëse marrja peng e 52 amerikanëve ishte mënyra e Iranit për t’i qëndruar përballë një armiku shumë më të madh e më të fuqishëm atëherë, programi bërthamor ka qenë simboli i rezistencës gjatë dy dekadave të fundit.

Një ditë, historianët ndoshta do të shohin fijet që lidhin ato imazhe të amerikanëve me sy të mbyllur, të mbajtur peng për 444 ditë, deri te hedhja e bombave gjigande GBU-57 mbi fortesën malore të quajtur Fordo. Dhe me shumë gjasë do të pyesin nëse Shtetet e Bashkuara, aleatët e saj ose vetë iranianët mund të kishin vepruar ndryshe.

Dhe ata pothuajse me siguri do të pyesin: a ia vlejti basti i Trump?

Kritikët e tij në Kongres tashmë po vënë në dyshim qasjen e tij. Senatori Mark Warner i Virxhinias, demokrati më i lartë në Komitetin e Inteligjencës, tha se Trump kishte vepruar “pa u konsultuar me Kongresin, pa një strategji të qartë, dhe në shpërfillje të konkluzioneve të përsëritura të komunitetit të inteligjencës” se Irani nuk kishte marrë vendim për të ndjekur hapat e fundit drejt një bombe.

Nëse Irani nuk arrin të përgjigjet në mënyrë efektive, nëse kontrolli i Ajatollahut mbi pushtetin është zbutur, ose nëse vendi heq dorë nga ambiciet e tij të vjetra bërthamore, Trump me siguri do të pretendojë se vetëm ai kishte guximin të përdorte fuqinë ushtarake të Amerikës për të arritur një objektiv që katër paraardhësit e tij e konsideronin shumë të rrezikshëm.

Por ekziston një mundësi tjetër. Irani mund të rimëkëmbet ngadalë, shkencëtarët e mbijetuar bërthamorë mund të çojnë njohuritë e tyre nën tokë dhe vendi mund të ndjekë gjurmët e Koresë së Veriut, në një garë për të ndërtuar një bombë. Sot, Koreja e Veriut ka 60 ose më shumë armë bërthamore, sipas disa vlerësimeve të inteligjencës — një arsenal që me shumë gjasë e bën të paprekshme.

Irani mund të arrijë në përfundimin se kjo është e vetmja rrugë për të mbajtur larg fuqitë më të mëdha dhe armiqësore, dhe për të parandaluar që Shtetet e Bashkuara dhe Izraeli të kryejnë ndonjëherë më një operacion si ai që ndriçoi qiellin iranian të dielën në mëngjes./ Përshtatur nga New York Times