Publikuar më 09.12.2024 nga shekulli_admin

Familja Assad drejtoi Sirinë për 53 vjet me një grusht të hekurt. Sot këtij realiteti i ka ardhur fundi.

Presidenti Bashar al-Assad mori pushtetin në vitin 2000, pasi babai i tij kishte sunduar për gati tre dekada.

Trembëdhjetë vjet më parë, ai shtypi brutalisht një kryengritje paqësore pro-demokratike, e cila u shndërrua në një luftë civile shkatërruese. Më shumë se gjysmë milioni njerëz u vranë dhe 12 milionë u detyruan të largoheshin nga shtëpitë e tyre.

Por të mërkurën e kaluar, një grup islamik anti-qeveritar i quajtur Hayat Tahrir al-Sham (HTS) udhëhoqi me sukses një ofensivë të madhe në veri-perëndim, së bashku me fraksionet aleate.

Rebelët pushtuan qytetin e dytë më të madh të Sirisë, Aleppon, dhe më pas u sulën për në jug, në autostradën për në kryeqytetin Damask, ndërsa ushtria siriane u shemb.

Shumë sirianë thonë se ndjejnë një ndjenjë të re lirie, edhe pse disa janë të shqetësuar për të ardhmen.

Kush e kontrollonte Sirinë deri tani?

Për vite të tëra, ndihej sikur lufta në shkallë të gjerë në Siri kishte përfunduar pasi qeveria e Asadit rifitoi kontrollin e shumicës së qyteteve të Sirisë me ndihmën e Rusisë, Iranit dhe milicive të mbështetura nga Irani.

Linjat e frontit mbetën kryesisht të ngrira. Por pjesë të mëdha të vendit ishin ende jashtë kontrollit të qeverisë.

Këto përfshinin zonat veriore dhe lindore të kontrolluara nga një aleancë e grupeve të armatosura të udhëhequra nga kurdët e mbështetur nga Shtetet e Bashkuara, Forcat Demokratike Siriane (SDF).

Kalaja e fundit e rebelëve ishte në provincat Aleppo dhe Idlib, të cilat kufizohen me Turqinë dhe ku jetonin më shumë se katër milionë njerëz, shumë prej tyre të zhvendosur.

Enklava dominohej nga HTS, por një numër fraksionesh rebele aleate dhe grupe xhihadiste ishin gjithashtu të vendosura atje. Fraksionet rebele të mbështetura nga Turqia, të njohura si Ushtria Kombëtare Siriane (SNA), kontrollonin gjithashtu territorin atje me mbështetjen e trupave turke.

Çfarë është Hajat Tahrir al-Sham?

Grupi militant islamik u krijua në vitin 2012 me një emër tjetër, Fronti al-Nusra, dhe u zotua për besnikëri ndaj al-Kaedës vitin e ardhshëm.

Fronti Al-Nusra u konsiderua si një nga grupet më efektive dhe më vdekjeprurëse kundër presidentit Assad. Por ideologjia e saj xhihadiste dukej se ishte forca e saj lëvizëse dhe jo zelli revolucionar. Në atë kohë u pa si në kundërshtim me koalicionin kryesor rebel të njohur si Ushtria e Lirë Siriane.

Në vitin 2016, Al-Nusra ndërpreu lidhjet me al-Kaedën dhe mori emrin Hayat Tahrir al-Sham kur u bashkua me fraksionet e tjera një vit më vonë.

Megjithatë, OKB-ja, SHBA-ja, Britania e Madhe dhe një numër vendesh të tjera vazhdojnë ta konsiderojnë HTS-në si një degë të Al-Kaedës dhe shpesh i referohen asaj si Fronti al-Nusra. Shtetet e Bashkuara e kanë cilësuar liderin e grupit, Abu Mohammed al-Jawlani, si një terrorist global dhe kanë ofruar një shpërblim 10 milionë dollarë për informacionin që çon në kapjen e tij.

(Abu Mohammed al-Jawlani, lideri i rebelëve që hodhën Assadin në Siri)

HTS konsolidoi fuqinë e saj në provincat Idlib dhe Aleppo duke shtypur rivalët e saj, duke përfshirë grupet e al-Kaedës dhe Shtetit Islamik (IS). Ajo krijoi të ashtuquajturën Qeveri të Shpëtimit Sirian për të administruar territorin sipas ligjit islamik.

Jawlani tha në një intervistë për CNN të premten se “qëllimi i revolucionit mbetet përmbysja e këtij regjimi” dhe se ai planifikoi të krijojë një qeveri të bazuar në institucione dhe një “këshill të zgjedhur nga populli”. 

Pse filluan sulmin rebelët?

Për disa vite, Idlibi mbeti një fushë beteje ndërsa forcat qeveritare siriane u përpoqën të rifitonin kontrollin.

Por në vitin 2020, Turqia dhe Rusia ndërmjetësuan një armëpushim për të ndalur një shtytje të qeverisë për të rimarrë Idlibin. Armëpushimi kryesisht u mbajt pavarësisht luftimeve sporadike.

HTS dhe aleatët e saj thanë më 27 nëntor se kishin nisur një ofensivë për të “frenuar agresionin”, duke akuzuar qeverinë dhe milicitë aleate të mbështetura nga Irani për përshkallëzimin e sulmeve ndaj civilëve në veriperëndim.

Por ofensive erdhi në një kohë kur qeveria ishte dobësuar nga vitet e luftës, sanksionet dhe korrupsioni, dhe aleatët e saj ishin të preokupuar me konflikte të tjera.

Grupi libanez i mbështetur nga Irani, Hezbollah, i cili ishte vendimtar për të ndihmuar në zmbrapsjen e rebelëve në vitet e para të luftës, kishte vuajtur kohët e fundit nga ofensiva e Izraelit në Liban. Sulmet izraelite kishin eliminuar gjithashtu komandantët ushtarakë iranianë në Siri dhe kishin degraduar linjat e furnizimit për milicitë pro-qeveritare atje. Rusia gjithashtu ishte shpërqendruar nga lufta në Ukrainë.

Pa to, forcat e Asadit mbetën të ekspozuara.

Si kanë rrjedhur ngjarjet në terren?

Rebelët e udhëhequr nga HTS morën kontrollin e pjesës më të madhe të Aleppos, qyteti i dytë më i madh i Sirisë, më 30 nëntor, vetëm tre ditë pasi nisën ofensivën e tyre të befasishme. Ata thanë se u përballën me pak rezistencë në terren pasi qeveria tërhoqi me shpejtësi trupat dhe forcat e saj të sigurisë.

Assad u zotua se do t’i “shtypë” rebelët me ndihmën e aleatëve të tij. Avionët luftarakë rusë intensifikuan sulmet e tyre në zonat e kontrolluara nga rebelët dhe milicitë e mbështetura nga Irani dërguan përforcime për të forcuar linjat mbrojtëse të ushtrisë rreth Hama, qyteti tjetër në jug në autostradën Aleppo-Damask.

Megjithatë, Hama ra në duart e rebelëve të enjten pas disa ditësh betejash të ashpra që përfundimisht e shtynë ushtrinë të tërhiqej.

Rebelët deklaruan menjëherë se qëllimi i tyre i radhës ishte të merrnin Homsin, qytetin e tretë më të madh të Sirisë, dhe e arritën këtë të shtunën mbrëma pas vetëm një dite luftimesh.

Në të njëjtën kohë, fraksione të tjera rebele me bazë në jug-perëndim të vendit, i cili kufizohet me Jordaninë, arritën në periferi të Damaskut pasi morën kontrollin e qyteteve Deraa dhe Suweida brenda vetëm 24 orëve.

Të dielën herët në mëngjes, rebelët e udhëhequr nga HTS njoftuan se kishin hyrë në Damask dhe kishin liruar të burgosurit në burgun ushtarak më famëkeq të vendit, Saydanaya, ku besohet se mijëra mbështetës të opozitës janë ekzekutuar gjatë luftës civile.

Më pak se dy orë më vonë, ata deklaruan: “Tirani Bashar al-Assad ka ikur”. 

(Bashar al-Assad)

“Pas 50 vitesh shtypje nën sundimin Baath, dhe 13 vjet krimesh, tiranie dhe shpërnguljesh [të detyruara]… ne shpallim sot fundin e kësaj periudhe të errët dhe fillimin e një epoke të re për Sirinë”, thanë ata.

Oficerët e lartë të ushtrisë thanë se presidenti u largua nga kryeqyteti për në një destinacion të panjohur pak para se të mbërrinin rebelët. Largimin e tij me avion nga Damasku e konfirmoi edhe ministria e Jashtme ruse. Destinacioni nuk është konfirmuar ende.

Kryeministri i Asadit, Mohammed al-Jalali, më pas njoftoi në një video se ai ishte “i gatshëm të bashkëpunonte” me çdo udhëheqje që ishte “e zgjedhur nga populli sirian”. 

Jawlani urdhëroi forcat e tij të mos iu afrohen institucioneve zyrtare, duke thënë se do të mbeten nën autoritetin e kryeministrit derisa të dorëzohen “zyrtarisht”. 

Si kanë reaguar fuqitë botërore dhe rajonale?

Shtëpia e Bardhë tha se presidenti amerikan Joe Biden dhe ekipi i tij “po vëzhgonin nga afër ngjarjet e jashtëzakonshme në Siri dhe po qëndronin në kontakt të vazhdueshëm me partnerët rajonalë”. 

Disa vende kanë interesa për të ardhmen e Sirisë, duke përfshirë aleatët e Presidentit Assad, dhe thonë se janë të prirur të luajnë një rol në mbështetjen e një qeverie të re.

Rusia, e cila thuhet se i ka dhënë Asadit dhe familjes së tij azil në Moskë, ka thënë se bazat e saj ushtarake në vend janë në “gadishmëri të lartë”, por një burim i paidentifikuar i Kremlinit i ka thënë mediave ruse se siguria e tyre është garantuar nga rebelët. Moska po bën thirrje për një takim urgjent të Këshillit të Sigurimit të OKB-së për të diskutuar se çfarë do të ndodhë më pas.

Irani, i cili gjithashtu mbështeti regjimin e Asadit, ka thënë se pret që marrëdhëniet “miqësore” me Sirinë të vazhdojnë. Në një deklaratë, ministria e saj e jashtme bën thirrje për “fillimin e dialogut kombëtar që përfshin të gjitha segmentet e shoqërisë siriane për të krijuar një strukturë gjithëpërfshirëse qeverisëse që përfaqëson të gjithë sirianët”.

Turqia, e cila mbështet disa nga grupet rebele, thotë se do të “intensifikojë” përpjekjet për të ndihmuar në sigurimin e të ardhmes paqësore dhe të qëndrueshme të Sirisë në ditët në vijim. Ministri i Jashtëm Hakan Fidan thotë se kjo përfshin kërkimin e një mënyre për të riatdhesuar miliona sirianë që kanë ikur gjatë luftës civile – shumë prej të cilëve kanë përfunduar në Turqi.

Presidenti amerikan Joe Biden, ndërkohë, ka thënë se Siria po përballet me një moment “mundësie historike”, por Amerika është gjithashtu e shqetësuar për një vakum të mundshëm pushteti dhe tashmë ka goditur ato që thotë se janë zona në Sirinë lindore ku grupi terrorist i Shtetit Islamik po rimëkëmbet veten. .

Vende të tjera, përfshirë Kinën, thonë se po ndjekin nga afër zhvillimet në Siri.